Σύμφωνα με επίσημα έγγραφα, όπως το Ολοκληρωμένο Πρόγραμμα Δράσης για την Κοινωνική Ένταξη των Ελλήνων Τσιγγάνων (ΟΠΔ), ο πληθυσμός των Ρομά στην Ελλάδα αριθμεί περίπου 250.000-300.000 άτομα, ήτοι ποσοστό 2,5% περίπου επί του συνολικού πληθυσμού. Η Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕΕΔΑ) υπολόγισε, το 2001, ότι το 15% περίπου αυτού του πληθυσμού (40.000) διαμένει σε αντίσκηνα, η εκτίμηση αυτή ωστόσο αφορά μόνο τους Έλληνες πολίτες. Οι Ρομά, στη συντριπτική τους πλειονότητα, είναι χριστιανοί (ορθόδοξοι), ενώ περίπου 35.000 άτομα είναι μέλη της επίσημα αναγνωρισμένης «μουσουλμανικής μειονότητας», η οποία προστατεύεται από τη Συνθήκη της Λωζάνης). Οι χριστιανοί Ρομά απέκτησαν για πρώτη φορά ελληνική υπηκοότητα στα μέσα της δεκαετίας του 1970, καθώς παλαιότερα θεωρούνταν ‘αλλοδαποί αθιγγανικής καταγωγής', ενώ έχουν παρουσία στην Ελλάδα εδώ και 600 χρόνια.
Οι Ρομά αποτελούν ίσως την πιο αδικημένη-αποκλεισμένη μειονότητα στην Ευρώπη, η οποία εξαιτίας της φιλοσοφίας της, των παραδόσεών της και του τρόπου ζωής της έχει υποστεί μεγάλο αποκλεισμό. Τα μέλη της μειονότητας των Ρομά παραδοσιακά έχουν υιοθετήσει το νομαδικό τρόπο ζωής, ο οποίος αποκλίνει πολύ από τον σύγχρονο τρόπο ζωής, με αποτέλεσμα οι Ρομά να παραμένουν ευάλωτοι σε θέματα ρατσισμού και προκατάληψης.
Πηγή: Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου
Οι Ρομά ως έλληνες πολίτες δικαιούνται δωρεάν ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης χωρίς καμία απολύτως εις βάρος τους διάκριση. Εντούτοις, ο βαθμός ένταξης τους στο σύστημα κοινωνικής ασφάλισης παραμένει σε πολύ χαμηλά επίπεδα ενώ μελέτες αναφέρουν ότι αγνοούν τα περισσότερο από τα δικαιώματα τους στο τομέα της περίθαλψης. Όλες οι άλλες συνιστώσες του κοινωνικού αποκλεισμού των τσιγγάνων φαίνεται ότι έχουν κλονίσει σημαντικά και την εμπιστοσύνη τους απέναντι στο δημόσιο σύστημα υγείας.
Ενδεικτικά αξίζει να αναφερθεί ότι παρόλο που συνήθως οι τσιγγάνες γεννούν σε ένα δημόσιο νοσοκομείο δεν είναι σχεδόν ποτέ πρόθυμες να αναπτύξουν μία σταθερή σχέση με το προσωπικό των κλινικών μετά την γέννα. Όσον αφορά στην διάρκεια της εγκυμοσύνης, ένα μικρό ποσοστό των εγκύων υποβάλλεται σε προγεννετικό ιατρικό έλεγχο σύμφωνα με τα αποτελέσματα έρευνας που πραγματοποιήθηκε από την "Εύξεινη Πόλη" ανάμεσα σε επαγγελματίες της υγείας.
Στα πλαίσια μιας άλλης έρευνας βασισμένης αποκλειστικά σε συνεντεύξεις με τσιγγάνους και τσιγγάνες διαφόρων περιοχών προκύπτουν ανάλογα συμπεράσματα. Σε σχετικές ερωτήσεις αποκλειστικά σε τσιγγάνες δόθηκαν οι εξής απαντήσεις: το 96% δηλώνει ως τόπο τοκετού το Νοσοκομείο, ενώ το 3,5% το σπίτι. Το 46% παρακολουθούνταν από γιατρό του Νοσοκομείου, το 20% από ιδιώτη γιατρό και το 32% δεν είχε καμία παρακολούθηση. Το 60% γνωρίζει τι είναι το Τεστ-Παπ και οι μισές το έχουν κάνει τουλάχιστον μία φορά, τη μαστογραφία γνωρίζει το 45% και την έχει κάνει μόνο το 10%.
Στην μελέτη που εκπόνησε το Κέντρο Πληροφόρησης και Υποστήριξης η "Εύξεινη Πόλη" εκτιμάται ότι σε γενικές γραμμές οι βασικοί λόγοι για τους οποίους οι Ρομ δεν επισκέπτονται τα εξωτερικά ιατρεία των Νοσοκομείων είναι η δυσπιστία απέναντι στις υπηρεσίες υγείας, η μη ιδιαίτερα φιλική υποδοχή, η προκατάληψη και η άγνοια σε σχέση με τα κοινωνικά τους δικαιώματα. Παρόλα αυτά στη προαναφερθείσα έρευνα του Υπουργείου Εργασίας, το 70% των ερωτηθέντων απάντησε ότι έχει βιβλιάριο υγείας ενώ το 77,8% δηλώνει ότι έχει βιβλιάριο υγείας των παιδιών του.
Οι λόγοι αυτοί αποτελούν παράγοντες που συντείνουν σε μία διαδικασία κοινωνικού αποκλεισμού με ανυπολόγιστες συνέπειες για την σωματική και ψυχική υγεία των τσιγγάνων.
Πηγή: Απόστολος Καψάλης (2003) Εθνική Έκθεση για την Ελλάδα, Ευρωπαϊκό Δίκτυο για Συνεργασία και Ανταλλαγές σε Θέματα Κοινωνικού Αποκλεισμού και Υγείας Μεταναστών
Σημαντικό πρόβλημα που δυσχεραίνει την πρόσβαση των μελών της κοινότητας των Ρομ στο εθνικό σύστημα υγείας είναι η μη-ιατροφαρμακευτική κάλυψη από ασφαλιστικό ταμείο ή από την Πρόνοια. Από την μία πλευρά , συναντούμε μέλη της κοινότητας κυρίως μέσης και μεγαλύτερης ηλικίας χωρίς να διαθέτουν δελτίο αστυνομικό ταυτότητας, ένα από τα μείζονα προβλήματα που εντείνει και αναπαράγει τον αποκλεισμό της κοινότητας των Ρομ. Συνεπώς στερούμενοι/ες της πολιτογράφησης, αποκλείονται από το δικαίωμα στην υγεία και την πρόσβαση στο σύστημα υγείας.
Η δεύτερη προβληματική της κατάστασης αφορά τη σχέση σε επίπεδο θεσμών επάγγελμα-εφορία-πρόνοια. Το επαγγελματικό ΙΧ αποτελεί το κύριο εργαλείο δουλειάς για τους Ρομ. Για την εφορία, βάσει της φορολογικής νομοθεσίας, το επαγγελματικό αυτοκίνητο συνιστά την σύσταση εταιρείας με αποτέλεσμα το μεγαλύτερο μέρος των μελών της κοινότητας να δηλώνει ψευδή εισοδηματικά στοιχεία ώστε να αγοράσει το αυτοκίνητο. Έτσι λοιπόν σύμφωνα με τις απαιτούμενες πιστοποιήσεις (π.χ. εκκαθαριστικό σημείωμα) για τον χαρακτηρισμό ενός/μιας πολίτη και της οικογένειας του/της ως άπορο/η από την πλευρά της κοινωνικής πρόνοιας, οι Ρομ κατέχοντες επαγγελματικό αυτοκίνητο, που όπως αναφέραμε προηγουμένως αφορά την πλειοψηφία, δεν εντάσσονται στους δικαιούχους ιατροφαρμακευτικής κάλυψης.
Ως αποτέλεσμα των όσων παρατέθηκαν, γίνεται χρήση βιβλιαρίων υγείας άλλων συγγενών και ψευδής δήλωση προσωπικών στοιχείων στα νοσοκομεία ειδικά στα μαιευτήρια π.χ. μία ανήλικη μητέρα χωρίς ταυτότητα δηλώνει τα στοιχεία άλλου συγγενή, που μπορεί να είναι η μητέρα της ή η αδερφή της και διαθέτει ταυτότητα ώστε να πάρει εξιτήριο με το παιδί. Επίσης το δίλημμα που συχνά αντιμετωπίζει η κοινότητα όπως εκείνο της φορολογικής εκκαθάρισης ή της παράδοσης του αυτοκινήτου κ.α. για την ιατροφαρμακευτική κάλυψη από την Πρόνοια , απαντάται με τη στροφή της κοινότητας στη χρήση των υπηρεσιών υγείας του ιδιωτικού τομέα.
Όσον αφορά τη σχέση των Ρομ με το προσωπικό των υπηρεσιών υγείας και με την ιατρική επιστήμη ευρύτερα καταγράφεται μια βελτίωση της αντιμετώπισης του νοσοκομειακού προσωπικού προς τους Ρομ χωρίς να σημαίνει ότι οι διακρίσεις έχουν εξ’ ολοκλήρου εκλείψει. Μία παράμετρος που δυσχεραίνει τη σχέση είναι οι διαφορετικές επικοινωνιακές και πολιτισμικές προσλαμβάνουσες. Η μη-τήρηση των κανόνων καλής συμπεριφοράς ως προς το επάγγελμα του ιατρού εκλαμβάνεται από μέρος της ιατρικής κοινότητας ως έλλειψη σεβασμού.
Επίσης σύμφωνα με τον κανονισμό των νοσοκομείων, κατά τις εφημερίες, επιτρέπεται ένας συνοδός στα ιατρεία εξέτασης των ασθενών. Οι φύλακες ασφαλείας από την μία πλευρά εκτελώντας το ρόλο τους για την εφαρμογή του κανονισμού και οι οικογένειες των Ρομ από την άλλη πλευρά ζητώντας να συνοδεύσουν το παιδί τους περισσότερα μέλη όπως οι γονείς, γιαγιάδες και παππούδες, οδηγούν στην εκδήλωση σκηνικών σύγκρουσης και έντονης λογομαχίας. ΄
Επιπλέον, η ιατρική προληπτική αποκτά σημασία για την κοινότητα των Ρομ τα τελευταία χρόνια μέσω ποικίλλων προγραμμάτων και δράσεων ενημέρωσης που υλοποιούνται, όσο και από θεσμικούς και κοινωνικούς φορείς σε πανελλαδική κλίμακα. Ωστόσο, λόγω των συχνών μετακινήσεων ομάδων του εν λόγω πληθυσμού, των νομικών κωλυμάτων που αναφέραμε παραπάνω, του χαμηλού επιπέδου μόρφωσης κ.α. γίνεται χρήση των υπηρεσιών υγείας, πολλές φορές μεταγενέστερα της εκδήλωσης ιατρικών συμπτωμάτων. Μεταξύ των λόγων μη-έγκαιρης ιατρικής επίσκεψης στο νοσοκομείο περιλαμβάνεται και η γεωγραφική απόσταση όπου μόνο το 25% ειδοποιεί ασθενοφόρο του Ε.Κ.Α.Β. στην περίπτωση που δεν έχει πρόσφορο μέσο μεταφοράς (ΙΧ) ενώ το 50% απευθύνεται σε ιδιώτη ιατρό, πλησίον του τόπου κατοικίας του.
Εν τούτοις στο πεδίο της πρόσβασης των Ρομ και της χρήσης των υπηρεσιών του συστήματος υγείας, έχουν σημειωθεί θετικές μεταβολές όπως:
1.η τακτική παρακολούθηση της εμβολιαστικής κατάστασης των παιδιών
2. η εξοικείωση των γυναικών με την εξέταση Π.Α.Π.
3. η χρήση των αποκεντρωμένων υπηρεσιών υγείας όπως κέντρα υγείας, Π.Ι.Κ.Π.Α.
4. τη βελτίωση της αντιμετώπισης του/της Ρομ από το προσωπικό των νοσοκομείων ως ισότιμο/η ασθενή.
Πηγή: Μαρίνα Τσάφου,(2007) "Οι δυσκολίες πρόσβασης των Ρομά στις υπηρεσίες Υγείας και Πρόνοιας", 6η Εθνική Στρογγυλή Τράπεζα: «Προβλήματα διακρίσεων στους τομείς της αγοράς εργασίας και της πρόσβασης στην Υγεία και την Κοινωνική Πρόνοια, Τετάρτη 12 Δεκεμβρίου 2007, Αντιγόνη
Πηγή: Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου
Οι Ρομά ως έλληνες πολίτες δικαιούνται δωρεάν ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης χωρίς καμία απολύτως εις βάρος τους διάκριση. Εντούτοις, ο βαθμός ένταξης τους στο σύστημα κοινωνικής ασφάλισης παραμένει σε πολύ χαμηλά επίπεδα ενώ μελέτες αναφέρουν ότι αγνοούν τα περισσότερο από τα δικαιώματα τους στο τομέα της περίθαλψης. Όλες οι άλλες συνιστώσες του κοινωνικού αποκλεισμού των τσιγγάνων φαίνεται ότι έχουν κλονίσει σημαντικά και την εμπιστοσύνη τους απέναντι στο δημόσιο σύστημα υγείας.
Ενδεικτικά αξίζει να αναφερθεί ότι παρόλο που συνήθως οι τσιγγάνες γεννούν σε ένα δημόσιο νοσοκομείο δεν είναι σχεδόν ποτέ πρόθυμες να αναπτύξουν μία σταθερή σχέση με το προσωπικό των κλινικών μετά την γέννα. Όσον αφορά στην διάρκεια της εγκυμοσύνης, ένα μικρό ποσοστό των εγκύων υποβάλλεται σε προγεννετικό ιατρικό έλεγχο σύμφωνα με τα αποτελέσματα έρευνας που πραγματοποιήθηκε από την "Εύξεινη Πόλη" ανάμεσα σε επαγγελματίες της υγείας.
Στα πλαίσια μιας άλλης έρευνας βασισμένης αποκλειστικά σε συνεντεύξεις με τσιγγάνους και τσιγγάνες διαφόρων περιοχών προκύπτουν ανάλογα συμπεράσματα. Σε σχετικές ερωτήσεις αποκλειστικά σε τσιγγάνες δόθηκαν οι εξής απαντήσεις: το 96% δηλώνει ως τόπο τοκετού το Νοσοκομείο, ενώ το 3,5% το σπίτι. Το 46% παρακολουθούνταν από γιατρό του Νοσοκομείου, το 20% από ιδιώτη γιατρό και το 32% δεν είχε καμία παρακολούθηση. Το 60% γνωρίζει τι είναι το Τεστ-Παπ και οι μισές το έχουν κάνει τουλάχιστον μία φορά, τη μαστογραφία γνωρίζει το 45% και την έχει κάνει μόνο το 10%.
Στην μελέτη που εκπόνησε το Κέντρο Πληροφόρησης και Υποστήριξης η "Εύξεινη Πόλη" εκτιμάται ότι σε γενικές γραμμές οι βασικοί λόγοι για τους οποίους οι Ρομ δεν επισκέπτονται τα εξωτερικά ιατρεία των Νοσοκομείων είναι η δυσπιστία απέναντι στις υπηρεσίες υγείας, η μη ιδιαίτερα φιλική υποδοχή, η προκατάληψη και η άγνοια σε σχέση με τα κοινωνικά τους δικαιώματα. Παρόλα αυτά στη προαναφερθείσα έρευνα του Υπουργείου Εργασίας, το 70% των ερωτηθέντων απάντησε ότι έχει βιβλιάριο υγείας ενώ το 77,8% δηλώνει ότι έχει βιβλιάριο υγείας των παιδιών του.
Οι λόγοι αυτοί αποτελούν παράγοντες που συντείνουν σε μία διαδικασία κοινωνικού αποκλεισμού με ανυπολόγιστες συνέπειες για την σωματική και ψυχική υγεία των τσιγγάνων.
Πηγή: Απόστολος Καψάλης (2003) Εθνική Έκθεση για την Ελλάδα, Ευρωπαϊκό Δίκτυο για Συνεργασία και Ανταλλαγές σε Θέματα Κοινωνικού Αποκλεισμού και Υγείας Μεταναστών
Σημαντικό πρόβλημα που δυσχεραίνει την πρόσβαση των μελών της κοινότητας των Ρομ στο εθνικό σύστημα υγείας είναι η μη-ιατροφαρμακευτική κάλυψη από ασφαλιστικό ταμείο ή από την Πρόνοια. Από την μία πλευρά , συναντούμε μέλη της κοινότητας κυρίως μέσης και μεγαλύτερης ηλικίας χωρίς να διαθέτουν δελτίο αστυνομικό ταυτότητας, ένα από τα μείζονα προβλήματα που εντείνει και αναπαράγει τον αποκλεισμό της κοινότητας των Ρομ. Συνεπώς στερούμενοι/ες της πολιτογράφησης, αποκλείονται από το δικαίωμα στην υγεία και την πρόσβαση στο σύστημα υγείας.
Η δεύτερη προβληματική της κατάστασης αφορά τη σχέση σε επίπεδο θεσμών επάγγελμα-εφορία-πρόνοια. Το επαγγελματικό ΙΧ αποτελεί το κύριο εργαλείο δουλειάς για τους Ρομ. Για την εφορία, βάσει της φορολογικής νομοθεσίας, το επαγγελματικό αυτοκίνητο συνιστά την σύσταση εταιρείας με αποτέλεσμα το μεγαλύτερο μέρος των μελών της κοινότητας να δηλώνει ψευδή εισοδηματικά στοιχεία ώστε να αγοράσει το αυτοκίνητο. Έτσι λοιπόν σύμφωνα με τις απαιτούμενες πιστοποιήσεις (π.χ. εκκαθαριστικό σημείωμα) για τον χαρακτηρισμό ενός/μιας πολίτη και της οικογένειας του/της ως άπορο/η από την πλευρά της κοινωνικής πρόνοιας, οι Ρομ κατέχοντες επαγγελματικό αυτοκίνητο, που όπως αναφέραμε προηγουμένως αφορά την πλειοψηφία, δεν εντάσσονται στους δικαιούχους ιατροφαρμακευτικής κάλυψης.
Ως αποτέλεσμα των όσων παρατέθηκαν, γίνεται χρήση βιβλιαρίων υγείας άλλων συγγενών και ψευδής δήλωση προσωπικών στοιχείων στα νοσοκομεία ειδικά στα μαιευτήρια π.χ. μία ανήλικη μητέρα χωρίς ταυτότητα δηλώνει τα στοιχεία άλλου συγγενή, που μπορεί να είναι η μητέρα της ή η αδερφή της και διαθέτει ταυτότητα ώστε να πάρει εξιτήριο με το παιδί. Επίσης το δίλημμα που συχνά αντιμετωπίζει η κοινότητα όπως εκείνο της φορολογικής εκκαθάρισης ή της παράδοσης του αυτοκινήτου κ.α. για την ιατροφαρμακευτική κάλυψη από την Πρόνοια , απαντάται με τη στροφή της κοινότητας στη χρήση των υπηρεσιών υγείας του ιδιωτικού τομέα.
Όσον αφορά τη σχέση των Ρομ με το προσωπικό των υπηρεσιών υγείας και με την ιατρική επιστήμη ευρύτερα καταγράφεται μια βελτίωση της αντιμετώπισης του νοσοκομειακού προσωπικού προς τους Ρομ χωρίς να σημαίνει ότι οι διακρίσεις έχουν εξ’ ολοκλήρου εκλείψει. Μία παράμετρος που δυσχεραίνει τη σχέση είναι οι διαφορετικές επικοινωνιακές και πολιτισμικές προσλαμβάνουσες. Η μη-τήρηση των κανόνων καλής συμπεριφοράς ως προς το επάγγελμα του ιατρού εκλαμβάνεται από μέρος της ιατρικής κοινότητας ως έλλειψη σεβασμού.
Επίσης σύμφωνα με τον κανονισμό των νοσοκομείων, κατά τις εφημερίες, επιτρέπεται ένας συνοδός στα ιατρεία εξέτασης των ασθενών. Οι φύλακες ασφαλείας από την μία πλευρά εκτελώντας το ρόλο τους για την εφαρμογή του κανονισμού και οι οικογένειες των Ρομ από την άλλη πλευρά ζητώντας να συνοδεύσουν το παιδί τους περισσότερα μέλη όπως οι γονείς, γιαγιάδες και παππούδες, οδηγούν στην εκδήλωση σκηνικών σύγκρουσης και έντονης λογομαχίας. ΄
Επιπλέον, η ιατρική προληπτική αποκτά σημασία για την κοινότητα των Ρομ τα τελευταία χρόνια μέσω ποικίλλων προγραμμάτων και δράσεων ενημέρωσης που υλοποιούνται, όσο και από θεσμικούς και κοινωνικούς φορείς σε πανελλαδική κλίμακα. Ωστόσο, λόγω των συχνών μετακινήσεων ομάδων του εν λόγω πληθυσμού, των νομικών κωλυμάτων που αναφέραμε παραπάνω, του χαμηλού επιπέδου μόρφωσης κ.α. γίνεται χρήση των υπηρεσιών υγείας, πολλές φορές μεταγενέστερα της εκδήλωσης ιατρικών συμπτωμάτων. Μεταξύ των λόγων μη-έγκαιρης ιατρικής επίσκεψης στο νοσοκομείο περιλαμβάνεται και η γεωγραφική απόσταση όπου μόνο το 25% ειδοποιεί ασθενοφόρο του Ε.Κ.Α.Β. στην περίπτωση που δεν έχει πρόσφορο μέσο μεταφοράς (ΙΧ) ενώ το 50% απευθύνεται σε ιδιώτη ιατρό, πλησίον του τόπου κατοικίας του.
Εν τούτοις στο πεδίο της πρόσβασης των Ρομ και της χρήσης των υπηρεσιών του συστήματος υγείας, έχουν σημειωθεί θετικές μεταβολές όπως:
1.η τακτική παρακολούθηση της εμβολιαστικής κατάστασης των παιδιών
2. η εξοικείωση των γυναικών με την εξέταση Π.Α.Π.
3. η χρήση των αποκεντρωμένων υπηρεσιών υγείας όπως κέντρα υγείας, Π.Ι.Κ.Π.Α.
4. τη βελτίωση της αντιμετώπισης του/της Ρομ από το προσωπικό των νοσοκομείων ως ισότιμο/η ασθενή.
Πηγή: Μαρίνα Τσάφου,(2007) "Οι δυσκολίες πρόσβασης των Ρομά στις υπηρεσίες Υγείας και Πρόνοιας", 6η Εθνική Στρογγυλή Τράπεζα: «Προβλήματα διακρίσεων στους τομείς της αγοράς εργασίας και της πρόσβασης στην Υγεία και την Κοινωνική Πρόνοια, Τετάρτη 12 Δεκεμβρίου 2007, Αντιγόνη
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου