Πέμπτη 21 Ιανουαρίου 2010

Τα Ρομά και η ΚΛΙΜΑΚΑ


Από το 2001 η ΚΛΙΜΑΚΑ στα πλαίσια του προγράμματος «Ψυχαδέλφεια» του Υπουργείου Υγείας ανέπτυξε δράσεις στοχευμένες στην κοινωνική ομάδα των Ρομ. Ο κοινωνικός αποκλεισμός που υφίστανται οι Ρομ αποτελεί καθοριστικό παράγοντα διαμόρφωσης της κοινωνικής και ψυχολογικής τους ταυτότητας. Αν ορίσει κανείς τον κοινωνικό αποκλεισμό ως την αδυναμία πρόσβασης σε κοινωνικά αγαθά όπως η εκπαίδευση, η στέγη, η εργασία και η χρήση των υπηρεσιών υγείας και πρόνοιας, οι Ρομ βιώνουν την κοινωνική απομόνωση σε όλα τα επίπεδα. Παράλληλος συντελεστής αναπαραγωγής του αποκλεισμού είναι οι προκαταλήψεις και τα κοινωνικά στερεότυπα. Η ψυχοπαθολογία που καταγράφεται σε επίπεδο κοινότητας στους Ρομ σε μεγάλο βαθμό αντικατοπτρίζει κοινωνικά προβλήματα. Με βάση αυτήν την παραδοχή, αναπτύσσουμε πολυεπίπεδες δράσεις με στόχο την ψυχοκοινωνική ενδυνάμωση των Ρομ, έτσι ώστε να είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν τα προβλήματά τους και να ενταχθούν αρμονικά στην ευρύτερη κοινωνία.
          Το εύρος και η συνθετότητα των προβλημάτων των Ρομ απαιτεί μία εξειδικευμένη και παράλληλα ολιστική προσέγγιση. Τα κύρια προβλήματα που εμφανίζονται στους Ρομ δεν είναι προϊόντα μιας μεμονωμένης κατάστασης, παρά μονάχα εκφάνσεις ενός μοντέλου γενικότερης κοινωνικής δυσλειτουργίας της εν λόγω ομάδας το οποίο αναπαράγεται, διαιωνίζεται και διογκώνεται.
          Παρότι η Ευρωπαϊκή Ένωση, οι εθνικές κυβερνήσεις καθώς και η χώρα μας έχουν αντίληψη του προβλήματος των Ρομ και έχουν ξεκινήσει την υλοποίηση εθνικών πολιτικών για την αντιμετώπισή του –την ομαλή ενσωμάτωση των Ελλήνων Ρομ στην κοινωνικοοικονομική ζωή -  φαίνεται να ισχύει η λαϊκή ρήση «κάθε αρχή και δύσκολη» μιας που όσο πιο κοντά έρχεσαι στη συγκεκριμένη ομάδα τόσο πιο ξεκάθαρα αντιλαμβάνεσαι τα υφιστάμενα προβλήματα και το μέγεθός τους γεγονός που καταδεικνύει την αναγκαιότητα για μια συνολική και συντονισμένη παρέμβαση.
          Υπολογίζεται ότι στα κράτη στα κράτη της Ευρώπης ζουν σήμερα επτά έως οκτώ εκατομμύρια Ρομ οι οποίοι χωρίζονται σε διάφορες υπό-φυλές. Στην Ελλάδα σύμφωνα με τις σχετικές καταγραφές ζουν περί τις  250.000 Ρομ, χωρισμένοι σε διάφορες φυλές (τσιγγάνοι, ρουμανόβλαχοι, κ.τ.λ.).
          Μέσα στην ευρύτερη ομάδα των Ελλήνων Ρομ θα βρούμε διαφορές στο βαθμό κοινωνικής ενσωμάτωσης. Ένας βαθμός ενσωμάτωσης που ποικίλει από περιοχή σε περιοχή και εξαρτάται τόσο από την ίδια την ομάδα των Ρομ όσο και από τη στάση των τοπικών αρχών και των τοπικών κοινωνιών. Έτσι, υπάρχουν Ρομ που έχουν μια σταθερή εργασία (ως μισθωτοί ή ως ελεύθεροι επαγγελματίες), μια μόνιμη στέγη, εντάσσουν τα παιδιά τους στο εκπαιδευτικό σύστημα και γενικά μπορούν να κάνουν χρήση των δημόσιων αγαθών. Από την άλλη πλευρά υπάρχουν Ρομ, οι οποίοι ζουν στους 52 περίπου καταυλισμούς της χώρας, με ιδιαίτερα υποβαθμισμένες συνθήκες διαβίωσης, δεν έχουν σταθερή εργασία και δεν έχουν πρόσβαση σε δημόσια αγαθά (εκπαίδευση, υγεία, απασχόληση). Στην πλειοψηφία τους αντιμετωπίζουν το πρόβλημα της προκατάληψης απέναντι στον τρόπο ζωής τους και τα στερεότυπα που την έχουν σημαδέψει. Οι τελευταίοι, όμως, οι Ρομ των καταυλισμών, αντιμετωπίζουν άμεσα και τεράστια προβλήματα υγιεινής και αρκετές φορές ασφάλειας και επιβίωσης.
          Χαρακτηριστικό των Ρομ είναι ο γάμος σε νεαρή ηλικία και η δημιουργία πολυμελούς οικογένειας με εκτεταμένη, πατριαρχική μορφή. Χαρακτηριστική επίσης είναι η ιδιαίτερη αίσθηση του χρόνου και αυτής της ίδιας της ζωής. Η διάθεση να ζήσουν στο «εδώ και τώρα», η αισιοδοξία που ανθεί μέσα στις ψυχές τους, η μουσική, ο χορός…Όλα αυτά, στοιχεία μιας κουλτούρας ιδιαίτερης που η αλήθεια είναι πως σήμερα παρακμάζει, δε βρίσκει τη θέση της μέσα στην ευρύτερη κοινωνία ή τη βρίσκει κατατασσόμενη ως γραφική ή ξεπερασμένη.
          Η γενικότερη αδυναμία της χώρας μας να αντιμετωπίσει τα προβλήματα των Ελλήνων Ρομ με τρόπο αναπτυξιακό και με πολιτικές που να έχουν αποκαταστασιακό ενταξιακό χαρακτήρα οδήγησε στο χαρακτηρισμό των Ρομ  ως ευπαθή κοινωνική ομάδα, με αποτέλεσμα μια αποσπασματική προνομιακή μεταχείριση και επιδοματική υποστήριξη αφού δύο από τα κύρια χαρακτηριστικά που συνοδεύουν τους Ρομ είναι η φτώχεια και τα υψηλά ποσοστά αναπηρίας. Γενικότερα υπάρχει μία πληθώρα προβληματικών οι οποίες απαιτείται να αντιμετωπισθούν με μία ολοκληρωμένη παρέμβαση αλλά και μία διατομεακή συνεργασία. Ενδεικτικά αναφέρω
- τον τομέα της υγείας, όπου φαίνεται να απουσιάζει μία κουλτούρα υγιεινής  και ασφάλειας, η οποία θα λειτουργούσε ως «δίχτυ ασφαλείας» για ποικίλα ιατρικά προβλήματα
- Επίσης, την παιδεία, όπου υπάρχει ένα γενικότερο πρόβλημα με την ένταξη των Ρομ στο σχολείο και στις βαθμίδες της εκπαίδευσης. Η ένταξη των Ρομ στην εκπαίδευση είναι πρόβλημα πολλαπλών επιπέδων και για την ώρα δε διαφαίνεται κάποια λειτουργική προσπάθεια καταπολέμησης αυτού του φαινομένου.
- Αναφορικά με τη εργασιακή ένταξη των Ρομ είναι ευρέως αποδεκτό ότι υπάρχουν μεγάλες δυσκολίες. Η ευκαιριακή απασχόληση, η προτίμηση πρόσκαιρης αντί σταθερής και μόνιμης απασχόλησης δεν επιτρέπει ένα σταθερό πλαίσιο σχέσεων και επαφών με την περιβάλλουσα κοινωνία. Η ανασφάλεια των Ρομ, η αποφυγή συνεργασίας με τη δημόσια διοίκηση, τις υπηρεσίες και το κράτος αναπαράγουν από κοινού αμοιβαία αδυναμία συνεργασίας και κοινό κώδικα επικοινωνίας, που επιτείνει και την έλλειψη σταθερής απασχόλησης και γενικότερα απαγορεύει την ύπαρξη ενός σταθερού πλαισίου κοινωνικής ένταξης, σχέσεων και επαφών.
          Η ΚΛΙΜΑΚΑ στο πλαίσιο ανάπτυξης καλών πρακτικών αντιμετώπισης του εργασιακού αποκλεισμού έχει ολοκληρώσει με επιτυχία ένα πρόγραμμα ολοκληρωμένης παρέμβασης σε ανέργους, ένα μεγάλο ποσοστό των οποίων ήταν Έλληνες Ρομ. Το πρόγραμμα αφορούσε στην ψυχοκοινωνική στήριξη και κατάρτιση 90 ατόμων προκειμένου να εκπαιδευθούν για να ενταχθούν ομαλά στην αγορά εργασίας γενικότερα και ειδικότερα στον εργασιακό ρόλο του Ειδικού Φροντιστή σε Μονάδες Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης (οικοτροφεία ψυχικά πασχόντων). Η καινοτόμα αυτή δράση έχει αναγνωρισθεί επίσημα και έχει διακριθεί από τη Διαχειριστική Αρχή ως Καλή Πρακτική του Γ΄ ΚΠΣ σε εθνικό και διεθνές επίπεδο. Από 5ετίας 45 άτομα από τους ωφελούμενους έχουν προσληφθεί στα Οικοτροφεία της ΚΛΙΜΑΚΑς και σε άλλες δομές, υπό καθεστώς πλήρους απασχόλησης και αποτελούν μέλη της Πολυκλαδικής – Θεραπευτικής Ομάδας των Δομών. Η εργασιακή ένταξη των 35 ατόμων δεν έδωσε λύση μόνο στο αδιέξοδο της πολύχρονης ανεργίας τους, αλλά συνετέλεσε ουσιαστικά στην αναβάθμιση της ποιότητας ζωής τους και της θέσης τους μέσα στην κοινωνία.
          Επίσης, από το 2004, η ΚΛΙΜΑΚΑ, συμμετέχει ως Φορέας Παροχής Συνοδευτικών Υποστηρικτικών Υπηρεσιών, στο πλαίσιο υλοποίησης του Σχεδίου Τοπικής Πρωτοβουλίας Απασχόλησης Λιβαδίου Ρόπα στο Δήμο Παρελλίων Κέρκυρας του Περιφερειακού Επιχειρησιακού Προγράμματος Ιονίων Νήσων για Τσιγγάνους. Οι Ρομ που διαβιούν στην περιοχή του Σχεδίου στην Κέρκυρα στην πλειοψηφία τους ασχολούνται με το γυρολογικό εμπόριο, ενώ ελάχιστοι απασχολούνται κατά καιρούς ως ανειδίκευτοι εργάτες σε εξαρτημένη εργασία, περιστασιακή ή εποχιακή. Τη διαδικασία ενασχόλησης με τις παραπάνω δραστηριότητες τη γνωρίζουν εμπειρικά, όντας παραδοσιακά ενταγμένοι στο χώρο του εμπορίου. Μέσα από το πρόγραμμα αναπτύσσεται η προοπτική να συνεχιστεί η απασχόλησή τους με τρόπο πιο συστηματικό και σύμφωνο με το επικρατούν δίκαιο όσον αφορά τα ζητήματα γραφειοκρατικής, φορολογικής και νομιμοποιητικής φύσεως που θα διευκολύνουν την εν γένει συνδιαλλαγή τους με υπηρεσίες και επιχειρήσεις. 
          Είναι προαπαιτούμενο η δουλειά που γίνεται στις κοινότητες και τους καταυλισμούς να λαμβάνει χώρα μέσα σε ένα πλαίσιο συνεργασίας ,με όσο το δυνατόν περισσότερους Ρομ. Παρότι η καθημερινότητά τους ξεφεύγει από την αστική νοοτροπία του μέσου πολίτη να μπορούν να είναι διακριτές οι περιπτώσεις που απαιτούν δυναμική παρέμβαση. Η έως τώρα εμπειρία μας με το συγκεκριμένο πληθυσμό αναδεικνύει ότι στη συγκεκριμένη κατάσταση κοινωνικού αποκλεισμού ευθύνη έχουν δύο πλευρές: οι αποκλειόμενοι αλλά και οι αποκλείοντες. Αναφορικά με τους αποκλειόμενους, αρκετές φορές οι ίδιοι οι Ρομ δείχνουν απροθυμία στο να ενταχθούν, να αναλάβουν τις ευθύνες τους απέναντι στην εξέλιξή τους, απέναντι στο κράτος και στην υπόλοιπη κοινωνία, να διεκδικήσουν ώριμα και υπεύθυνα τα δικαιώματά τους. Αναφορικά με τους αποκλείοντες αρκετές φορές υπάρχει η απροθυμία, η αδιαφορία ή ο φόβος από την πλευρά του κράτους και της ευρύτερης κοινωνίας να εντάξει και να ενισχύσει μια ομάδα με έντονη διαφορετικότητα. Αναγνωρίζοντας τις ευθύνες αυτές και των δύο πλευρών οφείλουμε παράλληλα να αναγνωρίσουμε και την ύπαρξη των δυνατοτήτων που συνεπάγονται. Στην περίπτωση των Ρομ, η μέχρι τώρα εμπειρία μας, μας έχει αποδείξει ότι με την παροχή ευκαιριών και την κατάλληλη στήριξη μπορούν να κάνουν την υπέρβαση. Αυτό το αποδεικνύει το γεγονός ότι 32 Ρομ εργάζονται αυτή τη στιγμή στην ΚΛΙΜΑΚΑ και κατά γενική ομολογία αποτελούν παράδειγμα προς μίμηση σε θέματα συνέπειας και υπευθυνότητας.    
          Σε οποιαδήποτε πολιτική υιοθετηθεί για τους Ρομά πάντα θα υπάρχουν δύο θεμελιώδη και αλληλοσύνδετα ζητήματα. Το πρώτο αφορά την αναγνώριση του πολιτισμού, της γλώσσας και του τρόπου ζωής, και το δεύτερο τη διασφάλιση της πλήρους νομικής προστασίας των δικαιωμάτων των Ρομ ως ομάδας και ως ατόμων. Η σημερινή περίοδος είναι μεταβατική και χαρακτηρίζεται πολλές φορές από αναποφασιστικότητα στον τρόπο λήψης αποφάσεων. Συνολικά, όμως, η γενική κατεύθυνση είναι θετική και δείχνει ότι ανοίγεται ο δρόμος σε νέες ιδέες και προσεγγίσεις.  Βέβαια, έχουν πολλά ακόμα να γίνουν ώστε να επιτευχθεί και να διασφαλιστεί ο σεβασμός των δικαιωμάτων των Ρομά. Αυτό που εμείς ως φορές θέλουμε και υποστηρίζουμε είναι να ανατεθούν περισσότερες ευθύνες και πρωτοβουλίες στις κοινότητες των Ρομά και συγχρόνως να διατηρηθούν και να επεκταθούν οι δυνατοί δεσμοί συνεργασίας μεταξύ Ρομά και μη. Και αυτό να γίνει όχι ως προσπάθεια αφομοίωσης, αλλά ως αναγνώριση της αξίας της ανθρώπινης ποικιλίας και συνεργασίας.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου